Skała Czarownic - głos w dyskusji , cz.1

Ostatnio na łamach Rock Art Research ukazał się artykuł "Rock art in Poland: contribution to discussion" , którego autorami są MACIEJ GRZELCZYK, KRZYSZTOF RAK and MICHAŁ JAKUBCZAK. Fragment artykułu odnosi się do Skały Czarownic. Autorzy stawiają w nim tezę, że część rytów może mieć związek z tradycją tzw. leśnych kościołów, zakładanych przez ewangelików na skutek prowadzonej przez władze austriackie akcji kontrreformacyjnej. Teza ta może budzić jednak wątpliwości na gruncie historycznym. O ile leśne kościoły, we wskazanym kontekście, są spotykane w Beskidzie Śląskim - stanowiącym część tzw. Śląska Cieszyńskiego, który po bezpotomnej śmierci ostatniej władczyni Cieszyna z rodu Piastów przeszedł pod władanie Habsburgów, o tyle tereny Beskidu Małego, gdzie znajduje się Skała Czarownic, do czasu pierwszego rozbioru Polski znajdował się w granicach I Rzeczypospolitej, zapewniającej wolność wyznania. Stąd też teza, iż  Skała Czarownic miała pełnić funkcję leśnego kościoła, wydaje się mocno problematyczna.

Mając na uwadze powyższe zastrzeżenia, wskazać należy, że zdaniem autorów na chrześcijański charakter rytów mogą wskazywać formy krzyżowe i kielichy. Dla przypomnienia są to poniższe ryty:

 Ogólne ujęcie skały z rytami

Autorzy artykułu nie dokonują jednak dalszej analizy tych symboli.

Warto w tym miejscu wskazać, że nie jest to jedyna możliwa do wywiedzenia interpretacja tych symboli. Jedną z nich wskazuje autor wpisu /http://bbfan.pl/tajemnicza-skala-czarownic-nawiedzone-miejsca-w-beskidach/ . Symbolika znana z tzw. denarów krzyżowych, nie wyczerpuje jednak  dalszych możliwości interpretacyjnych. Warto wspomnieć o zagadnieniu symboli krzyżowych, znanych z den wczesnośredniowiecznych naczyń ceramicznych, przy czym w dyskusji nad ich znaczeniem pojawia się również głos, iż najwcześniejsze z nich odwołują się do symboliki pogańskiej - poprzez odniesienie się do bóstw uranicznych - powiązanych z ogniem lub Słońcem - jako bóstw opiekunów garncarzy.

Zatrzymajmy się przy przy możliwym odniesieniu solarny. W artykule Archeoastronomie , którego autorką jest Veronika Mikešová, pojawia się ciekawe spostrzeżenie:

"Jde o ukazatel, tyč zabodnutou do země kolmo, nebo přesněji ve směru zemské osy, která slouží k určení úhlové výšky Slunce podle délky a směru stínu. Gnómón je vlastně i součástí slunečních hodin, osamoceně se však podle cesty jeho stínu dá určit den rovnodennosti a slunovratu.

Pokud mluvíme o rovnodennosti, musíme si uvědomit, že je rozdíl mezi rovnodenností astronomickou a neolitickou. Astronomická rovnodennost značí den, kdy Slunce na ekliptice přechází světový rovník, to však nemohli naši předkové přesně určit. Míra přiblížení je tedy stanovená v tzv. neolitické rovnodennosti. Ta se dá, jak už bylo zmíněno výše, určit pomocí gnómonu. Stopa stínu vrcholu tyče vyznačuje v průběhu dne před rovnodenností mírně prohnutou hyperbolu, která se s blížící se rovnodenností napřimuje. O rovnodennosti, kdy je Slunce na nebeském rovníku, je stopa přímá a rovná. Po jarní rovnodennosti se hyperbola ohýbá na opačnou stranu s rameny přivrácenými k tyči."

Zatem, czy forma krzyżowa, występująca jako jeden z element rytów na skale , może stanowić element symboliki solarnej? Można postawić tezę, iż tak jest, a dla jej udowodnienia  możemy posłużyć się prostymi grafikami.

Poniższa przedstawia model wyjściowy, w którym kierunki geograficzne opisane zostały czarną czcionką. Punkty wschodu i zachodu Słońca w dniu przesilenia letniego opisane zostały kolorem żółtym, w dniu równonocy - pomarańczowym , a w dniu przesilenia zimowego kolorem czerwonym. W środku umieszczony został gnomon. 

W dniu przesilenia letniego Słońce wschodzi na kierunku NE , natomiast gnomon rzutuje cień w kierunku SW. 

W dniu przesilenia letniego Słońce zachodzi na kierunku NW,  natomiast gnomon rzutuje cień w kierunku SE. 

Połączenie cieni z momentu wschodu i zachodu daje następujący efekt

Inaczej zjawisko to prezentuje się w dniu równonocy, kiedy Słońce ukazuje się na wschodzie - E , a cień rzutowany jest w kierunku zachodnim - W.

natomiast w momencie zachodu - W, a cień rzutowany jest w kierunku wschodnim - E.

Połączenie cieni z momentu wschodu i zachodu daje następujący efekt

Dla momentu przesilenia zimowego , zjawisko przedstawia następująco.

Słońce wstaje na kierunku SE,  natomiast cień jest rzutowany w kierunku NW.

 natomiast zachód Słońca następuje na kierunku SW , a cień rzutowany jest w kierunku NE.

Połączenie cieni z momentu wschodu i zachodu daje następujący efekt

Gdyby zatem przyjąć, że forma krzyżowa rytu odzwierciedla  symbolikę solarną, opisane zjawiska można by wyrazić graficznie i porównać z rytami ze skały. 

Ryt w formie krzyża stanowi tu umowny symbol solarny - gnomon, który rzuca cień (kolor szary). Kolorem żółtym, czerwonym i pomarańczowym opisano pozorny ruch Słońca wraz z punktami wschodu i zachodu - odpowiednio dla danej pory roku.

1. Lato

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Zima 

------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Najciekawiej przedstawia się grafika odnosząca się do równonocy  oraz jej odpowiednik w postaci rytu.

Może się wydawać, że w tym przypadku wstępuje niezgodność pomiędzy realnie występującym zjawiskiem astronomicznym, a jego wyobrażeniem ukazanym poprzez ryt. Wystarczy jednak odwołać się do samego pojęcia równonocy, czyli czegoś, co z astronomicznego punktu widzenia występuje w połowie drogi pomiędzy przesileniem letnim i zimowym.
Twórca rytu mógł jednak zastosować tu pewien zabieg stylistyczny: a następnie wkomponował w to wyobrażenie graficzne symbolu równonocy:

Faza I - uchwycenie ruchu cienia w okresie od przesilenia do przesilenia, tworzącego sinusoidę:

Faza II - dodanie symbolu równonocy:

Faza III, którą możemy porównać do rytu na skale:

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zaletą takiej interpretacji jest możliwość jej weryfikacji poprzez proste obserwacje astronomiczne, umożliwiające uchwycenie kierunków rzutowania cienia, właściwych dla danej pory roku.