Stary Żywiec, źródło i kaplica w lesie św. Wita

W dzisiejszym wpisie postanowiłem powrócić do tematu związanego ze źródłem i kaplicą w lesie św. Wita. Okazuje się bowiem , że w Internecie panuje spora rozbieżność co do miejsca , w którym niegdyś stała kaplica oraz samego źródła. Poniżej kilka przykładów:
http://bielskobiala.gazeta.pl/bielskobiala/56,88025,11319967,Kaplica_sw__Wita_w_Starym_Zywcu_,,3.html

http://kapl.blox.pl/2012/08/Kapliczka-na-Zywiecczyznie-ktorej-nie-ma-od.html

http://www.zywiec.pl/statyczne/turystyka/www/zobacz.html

Postanowiłem przeprowadzić swoje prywatne śledztwo w celu ustalenia rzeczywistego stanu rzeczy. Sama kaplica nierozerwalnie związana jest z osadą Stary Żywiec, a więc z historycznego punktu widzenia protoplasty obecnego miasta Żywiec. Poniżej screen z austriackiej mapy wojskowej (1763-1787) przedstawiającej Stary Żywiec. Warto zwrócić uwagę, że układ dróg w obrębie osady oraz głównej drogi "na Suchą" wiodącej na wschód od Starego Żywca nie uległ właściwie zmianie aż do wysiedlenia wsi pod koniec lat 60 tych XX w.  

 

Poniżej w powiększeniu fragment mapy, na którym (prawdopodobnie) dopatrzeć możemy się źródła i kapliczki św.Wita (zaznaczenie żółtą strzałką) w postaci topograficznego znaku krzyża i na niebiesko zaznaczonego źródła:

Mapy z kolejnych epok  nie wnoszą znaczących zmian.
1. Screen z austriackiej mapy wojskowej (1806-1869). Warto odnotować pojawienie się nazwy św.Wit (St.Veit) dla kompleksu lasu na wschód od Starego Żywca. Warto odnotować fakt odwzorowania na mapie obsadzenia drzewami drogi wiodącej "na Suchą" (w dalszej części jeszcze do tego powrócę) . Porównanie kompleksu leśnego św. Wit z poprzednią mapą wskazuje, że uległ on zmniejszeniu, a kształt odlesionego obszaru w dużej mierze odpowiada stanowi z dnia dzisiejszego.

2. Screen z austriackiej mapy wojskowej (1869- 1887).

3.Polska mapa z 1929r. wykonana na podstawie map zaborczych:

4. Rosyjska mapa z 1944r.

Wszystkie powyższe mapy potwierdzają istnienie kaplicy, a co za tym idzie i źródła, przy którym została wybudowana.  Problemem okazało się zlokalizowanie przy pomocy tych map dokładnego miejsca posadowienia kaplicy. Mapa z 1929r. dosyć wyraźnie pokazuje, że kaplica znajduje się w pewnej odległości od pierwszej drogi, która z drogi "na Suchą" odchodzi na zachód do osady Stary Żywiec  . Jednak bez oryginału mapy nie sposób przy pomocy jej skali odmierzyć odległość. Oczywiście najpierw należałoby zlokalizować samą drogę.

Pewną wskazówkę dają również poziomice widoczne na mapach , które wskazują, że kaplica znajdowała się już niemal na wypłaszczeniu terenu.

Przełomem okazało się zdjęcie kaplicy pochodzące z zasobu Narodowego Archiwum Cyfrowego

http://img.audiovis.nac.gov.pl/PIC/PIC_1-U-8336.jpg

Dostarcza ono wielu cennych wskazówek:

1. Kaplica musiała znajdować się w pobliżu drogi "na Suchą" na co wskazuje wycięcie terenu u dołu kadru . Jedynym uzasadnieniem wykonania takiego podcięcia musiało być wyrównanie terenu w trakcie budowy drogi. Logicznym jest też domniemanie , że samo zdjęcie wykonane zostało właśnie z tej drogi.
2. Sama kaplica również posadowiona została na wyrównanym terenie.
3. Interesujący jest również układ cieni na prawo od jasno oświetlonego pnia w lewej części kadru. Dostarczają one dowodu , iż przebiegała tam ścieżka wiodąca do kaplicy, przechodząca następnie między kaplicą , a "wodopojem" .
4. Kolejną wskazówką jest wysokość samej kaplicy, którą w na podstawie wysokości drzwi ocenić można na 6m.     

Z powyższego wynika, że kluczem do rozwiązania zagadki związanej z posadowieniem kaplicy jest przebieg drogi "na Suchą". Problem polega jednak na tym , iż sama droga winna obecnie przebiegać po dnie jeziora, co potwierdza zdjęcie ukazujące przebieg drogi pod taflą jeziora:

Wszystkie powyższe ustalenia możliwe były stwierdzenia bez wychodzenia z domu, jednak kluczem do sukcesu jest jak zwykle bezpośrednie badanie terenowe. Szczęśliwie dzięki fali upałów oraz obniżaniu lustra wody w jez. Żywieckim udało mi się dokonać kolejnych istotnych ustaleń, również dzięki przypadkowemu spotkaniu z byłą mieszkanką Starego Żywca. Nieoczekiwanie dzięki jej uprzejmości udało mi się odbyć podróż w czasie i ustalić na miejscu wszystkie istotne dane, konieczne do odnalezienia miejsca, w którym stała niegdyś kaplica.

W pierwszej kolejności koniecznym było ustalenie którędy przebiegała droga "na Suchą". Okazało się , zachowała się na dnie obecnego jeziora w zaskakująco dobrym stanie. Na poniższym zdjęciu doskonale widać nasyp, kamienne obrzeże drogi oraz resztki asfaltu.

 

Zachowały się również pnie drzew rosnących niegdyś wzdłuż tej drogi. Być może są to pozostałości po drzewach , które widać austriackiej mapie wojskowej z 1806-1869r.

Na miejscu udało się również ustalić przebieg drogi wiodącej na zachód od drogi "na Suchą" w stronę dworu i osady:

1. Widok od strony drogi "na Suchą" na drogę wiodącą w stronę Starego Żywca

2. Widok od strony Starego Żywca w stronę Lasu Św. Wita oraz źródła:

Droga wiodąca do Starego Żywca  widoczna jest również spod obecnego źródła:

Lokalizacja oraz wzajemne położenie obu tych dróg znacznie przybliżyły mnie do rozwiązania zagadki. Skoro bowiem tzw. "droga na Suchą" zachowała się w dobrym stanie , jasne stało się, że obecne miejsce, gdzie znajdują się konstrukcje związane z ujęciem wody przy źródle  nie mogą być tożsame z miejscem, gdzie niegdyś stała kaplica. Przesądza o tym różnica poziomów między położeniem obu tych miejsc.

1. Widok z "drogi na Suchą" w stronę źródła:

2. Widok od strony źródła na "drogę na Suchą" :

Jeszcze dobitniej zdamy sobie z tego sprawę jeśli porównamy różnicę perspektyw jakie widać na zdjęciu z NAC i obecną perspektywę ujęcia wody przy źródle. Szczyt krawędzi wzgórza w przypadku budynku posadowionego w miejscu obecnego ujęcia wody znajdowałby się ledwie na wysokości drzwi , gdy tymczasem pierwotnie sięgał on górnej krawędzi ściany :

Również teren w miejscu obecnego ujęcia wody nie jest wyrównany :

Wszystkie powyższe spostrzeżenia nie stanowiły oczywiście koronnego dowodu. Również moja przewodniczka nie była w stanie wskazać na 100 %  dawnej lokalizacji kaplicy. Przełomem okazała się relacja przypadkowo spotkanej pod źródłem kobiety, która wskazała miejsce znajdujące się poniżej obecnego źródła, znajdujące się pomiędzy "drogą na Suchą" a widoczną na zdjęciu drogą ułożoną z betonowych płyt:

Analiza zdjęcia z NAC oraz otoczenia obecnego ujęcia może również wskazywać, że prawdopodobnie  w stanie szczątkowym zachowała się ścieżka biegnąca trawersem stoku pomiędzy kaplicą a ówczesnym ujęciem wody. Linia jaką wyznacza ścieżka przebiega obok obecnego ujęcia wody , a dalej przechodziłaby obok miejsca wskazanego przez świadka:

 Z relacji kobiety wynikło również, że kaplica była murowana. Uwzględniając te informację, postanowiłem rozejrzeć się we wskazanym przez nią miejscu i sprawdzić czy znajdują się tam jakieś pozostałości po kaplicy. Zasadniczo in situ nie sposób dopatrzeć się jakichkolwiek rozpoznawalnych elementów stanowiących pozostałość po kaplicy, w tym pozostałości czy nawet zarysów fundamentów. Fakt ten nie dziwi jeśli uwzględnimy, że teren od drogi "na Suchą" aż po koronę zbiornika został wybrany i wyrównany. Niemniej nie sposób pominąć faktu, że w miejscu tym znajduje się spora -w porównaniu z innymi fragmentami dna w tym rejonie - ilość fragmentów cegieł. Być może są to ostatnie pozostałości kaplicy.

Podsumowując tą historię z całą pewnością można już wskazać miejsce, w którym niegdyś stała kaplica. Znajduje się ono nie w miejscu obecnego ujęcia wody, lecz poniżej od niego, na obszarze ograniczonym od zachodu przez pozostałości drogi "na Suchą", od północy przez drogę ułożoną z betonowych płyt, a od wschodu i południa przez koronę jeziora. Według mnie , nie sposób również obecnie dostrzec jakichkolwiek wyraźnych pozostałości po kaplicy. Jednak być może zimą kiedy zniknie zielony kobierzec traw i przy założeniu, że lustro wody nie podniesie się powyżej obecnego poziomu, będzie można poczynić nowe obserwacje.

Poniżej wklejam zrobioną domowym sposobem wizualizację przedstawiającą jak niegdyś wyglądała kaplica dokładnie w tym samym miejscu i z tej samej perspektywy ;-)