Korzystając ze chwili wolnego czasu zająłem się czytaniem książki Piotra Makucha "Od Ariów do Sarmatów.Nieznane 2500 lat historii Polaków". Jej lektura sprawiła, że postanowiłem powrócić do tematu dot. Babiej Góry, a właściwie do dylematu, który wiąże się z jej nazwą oraz nazwą jej kulminacyjnego wierzchołka. Ta swoista para: Baba -Diabeł wydaje się już na pierwszy rzut oka trudna do pogodzenia. To powiązanie zadziwia tym bardziej, że trudno wyobrazić sobie, by najwyższy szczyt Beskidów, doskonale widoczny niemal z każdego wyższego wzniesienia w okolicy, gloryfikował Diabła. Nawet w dzisiejszych zlaicyzowanych czasach wydaję się to dziwne, a biorąc pod uwagę tradycyjną góralską religijność – zadziwiające. Czytając rozważania autora na temat pochodzenia nazwy Wawel zwróciłem uwagę na kilka fragmentów. Na str. 68 autor napisał ”Władza jest stale asocjowana w układzie wertykalnym z górą, wysokością, a nie z dołem czy niskością.”. To zdanie sprawiło, że cofnąłem się do strony 38. Cóż ciekawego można tam przeczytać? „Na kolejne związki Irańczyków ze Słowianami wskazuje religioznawstwo. Na przykład Aleksander Gieysztor dostrzega ogromną rolę ludów irańskich, głównie Sarmatów, w procesie formowania się religii Słowian i wymienia liczną grupę terminów religijnych wspólnych tylko Irańczykom i Słowianom. Zwraca uwagę, że jedynie te dwa odgałęzienia indoeuropejskie dokonały swoistego przewrotu w religijnej tradycji indoeuropejskiej, czyli tzw. inwersji irańskiej, odwróciły mianowicie znaczenie protoindoeuropejskiego terminu *dieus, * deiuos oznaczającego 'niebo, istotę niebiańską (np. łac. Deus, , gr.Zeus), waloryzując go negatywnie: sł.dziw-'diabeł', ir.daeva- 'diabeł, smok'. W zamian pojawił się u nich nowy termin na oznaczenie istoty najwyższej : pol. Bóg, ir.baga.”.
W poprzednim wpisie „Krajobraz cz.2” wskazywałem na podobne tłumaczenie: „Czech historian Jan Peisker was the first to call attention to the toponyms containing the word Devin (derived from deva), which in his opinion derives from the Slavic daeva, "evil demon" (1928: 1–36). In the opinion of the late France Bezlaj, a Slovene etymologist, a motif from the Slavic mythical tradition could indeed be recognised in the toponyms Devin skok (literally: "a girl’s jump", "deva's jump"), several of which he found in Slovenia (2003: 548–54). Slovene ethnologist Zmago Šmitek demonstrated that toponyms deriving from the word deva or toponyms or the motifs of devin skok are relatively frequent in the Slavic area. ” i wynikające z niego następstwo znaczeń:
Devin (derived from deva) → daeva, "evil, demon" → Diablak "diabeł - evil, Teufel”.
Porównując oba teksty możemy dokonać podobnego zestawienia, jednakże tym razem porządkując znaczenia zgodnie za źródłem wskazanym w książce P.Makucha:
Diablak (diabeł- evil, Teufel) - daeva (evil, demon, smok) - dieus, deiuos (niebo, istota niebiańska).
Takie zestawienie porządkuje wiele spraw. W pierwszej kolejności przywraca porządek rzeczy i harmonię, albowiem najwyższy szczyt przypisany zostaje niebu, 'istocie niebiańskiej'. Nawiązując zatem do wcześniejszego cytatu otrzymujemy układ, w którym 'władza' (niebiańska) jest asocjowana w układzie wertykalnym z górą, wysokością, a niskości przypisana jest demonom (diabeł, smok).” Takie znaczenie odpowiada też rzeczywistemu oglądowi. W celu łatwiejszego zrozumienia tego faktu sięgnąć możemy do zdjęć przedstawiających widok ze szczytu Babiej Góry. Z łatwością dostrzeżemy, że odczucie bycia w tym miejscu bliżej nieba niewiele odbiega od rzeczywistości.
Sięgnijmy jeszcze raz do książki P.Makucha , który odnosząc się do inwersji irańskiej napisał „Kazimierz Banek datuje tę innowację u Słowian na drugą połowę I tysiąclecia p.n.e. i przypisuje ją sąsiedztwu irańskich Scytów”. W kontekście Diablaka mamy tu do czynienia zatem z trzema ciekawymi informacjami:
- sprawa dotyczy Słowian,
- w okresie co najmniej przed połową I tysiąclecia p.n.e.,
- sąsiedztwa irańskich Scytów.
Zatrzymajmy się w tym miejscu na pkt 3. Czy Scytowie przebywali na Podbeskidziu? Warto w tym miejscu sięgnąć do artykułu „Prehistoryczni mieszkańcy Podbeskidzia epoki brązu i wczesnej epoki żelaza" autorstwa Bożena i Bogusława Chorążych. Jak z niego wynika pobyt koczowniczych Scytów poświadczony został na tym terenie poprzez materialne znaleziska. Pytaniem otwartym pozostaje natomiast jaki wpływ na na miejscową ludność miał ich pobyt w tych okolicach.
Co zatem z nazwą 'Babia'. Sięgnijmy w tym miejscu ponownie do książki P.Makucha, który objaśniając na str.68 historię nazwy Babel napisał następująco "Nazwa Babilon pochodzi od akkadyjskiego bab ili – 'brama boga'.". Zwróćmy uwagę na 'bab ili' – 'bramę boga. Możemy dokonać małego przekształcenia i zapiszmy bab ili po polsku : babi li (w domyśle np: szczyt).
Mamy zatem akkadyjskie 'bab ili' czyli "bramę boga" i protoindoeuropejskie dieus, deiuos czyli niebo, istotę niebiańską. Znaczenia te niewiele od siebie odbiegają , można wręcz dostrzec , że mają ze sobą bardzo wiele wspólnego.
Na stronie 69 mamy jeszcze jeden ciekawy fragment : ”Najstarsze znane formy irańskie nazwy Babilonu to staroperskie Babiru, Babirav, awestyjskie Bawri.”. Zwróćmy uwagę na wyraz Babirav. We wpisie Krajobraz cz.2 podawałem jedno ze znaczeń odnoszących się do pojęcia 'Baba', jakie podawała Katja Hrobat Virloget w pracy „The Snooty Baba in the Landscape of Karst, Slovenia: About a Slavic Ambivalent Female Mythical Figure“ - „In Czech, Serbian, Croatian, and Slovenian, the word "Baba's corner" denotes the place where storm clouds roll over the hill”. Przyjmijmy, że słowo 'Baba' nie zmienia swojego znaczenia i zapisu w jęz. czeskim, serbskim, chorwackim słoweńskim i polskim oznacza cały czas to samo. Przyjrzyjmy się zatem słowu 'róg':
- jęz. polski- róg,
- jęz. czeski- roh,
- jęz. serbski - рог (rog)
- jęz.chorwacki -rog
- jęz. słoweński – rog
- jęz. słowacki -roh.
Spróbujmy zestawić staroperski Babirav z (prawdopodobnym) słowiańskim Babi róg, (roh,rog). A zatem 'brama boga' to:
'bab ili' →
Babirav → babi rav →
Babi róg (roh,rog)
Być może powyższe podobieństwa mogą nie być przypadkowe.
W tym miejscu muszę się przyznać, że zasugerowany tłumaczeniem sformułowania „Baba's corner” cały czas miałem na myśli róg, ale w rozumieniu „za rogiem”. Czyli myślałem, jak o miejscu za „progiem” góry , gdzie chmury przewijają się przez ów „próg” góry, czyli tak jak na zdjęciu.
Babia Góra widziana z Trzech Kopców
Teraz dochodzę jednak do wniosku , że to nie o końca uprawniony tok rozumowania. Tak się skład, że z braku czasu wpisy redaguję zwykle wieczorem. Rozmyślając rano po przebudzeniu nad tym, co napisałem wczoraj wieczorem, zacząłem mieć wątpliwości, czy czeski, serbski, chorwacki i słoweński 'roh, rog' jest z tożsamy z polskim rogiem, ale w ujęciu np: „za rogiem np.budynku, itp.”. Moje wątpliwości spowodowały , że zacząłem rozważać drugą możliwość, że 'róg, roh, rog' oznacza róg, ale zwierzęcy. Na marginesie zauważmy, że wszystkie te rzeczowniki brzmią podobnie. Jeśli weźmiemy dla porównania polski rzeczownik 'góra' i czeski 'hora', jedyną różnicą będzie wymiana 'g' na 'h' i 'ó' na 'o'. Podobnie ma się sytuacja z polskim 'róg' i czeskim/słowackim 'roh'. Skoro zatem 'Baba's corner' w tym ujęciu oznacza Babi róg 'zwierzęcy', to jak odnosi się to do 'bożej bramy' i do określenia góry jako Babiej. Wbrew pozorom, temu ujęciu jest dużo bliżej do owej 'bożej bramy' niż ujęciu 'krajobrazowo-przyrodniczo-meteorologicznemu'.
Rzućmy okiem na poniższy obrazek przedstawiający Światowida z Altenkirchen na Rugii.
Widzimy, że postać ta trzyma róg. Zobaczmy jak wygląda ten sam róg, gdy obrócimy go w płaszczyźnie horyzontalnej i porównajmy z widokiem Babiej Góry
Babia Góra widziana z Trzech Kopców
Bez wątpienia tak oglądany róg faktycznie wygląda jak 'brama'. Przypomnijmy sobie jeszcze raz fragment tekstu z Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej „(...)liczne Baby i Babie Góry po prostu swą sylwetką przypominają niską, przysadzistą kobietę (babę), opatuloną chustą, i stąd nazwa tych wzniesień”.
Taki opis pasowałby zapewne do tak widzianego rogu z płaskorzeźby.
Z powyższego wynikać może, że 'babi róg' ma znaczenie metafizyczne i oznaczać 'bramę boga' , co manifestuje się zarówno w toponimach licznych 'Babich' gór, 'Babach' kamiennych, a także wyobrażeniach rogu , takich jak ten z płaskorzeźby znajdującej się na zakrystii kościoła Altenkirchen na Rugii.
To irańskie pojęcie wśród Słowian zostało zapewne z czasem zastąpione przez swojską – żeńską 'Babę' , jednak podskórnie dalej tkwił w niej pierwiastek „boskości”, o czym można przeczytać choćby we wpisie Baba i Dziad z Chęcin
Warto zwrócić uwagę, że picie z rogu - co średniowieczni niemieccy biskupi opisywali jako pogański obrzęd - dzięki upojeniu alkoholowemu miało zapewne na celu umożliwienie przekroczenia bramy pomiędzy światami.
Sumując zatem wszystkie powyższe wątki możemy postawić tezę, że nazwa Diablak może być związana z protoindoeuropejskim terminem *dieus, * deiuos oznaczającym 'niebo, istotę niebiańską , które około połowy I tysiąclecia p.n.e. na skutek tzw. inwersji irańskiej odwróciło swoje protoindoeuropejskie znaczenie, przyjmując negatywne: sł.dziw-'diabeł'. Natomiast nazwa Babia wywodzi się z 'bab ili' , 'Babirav' → 'Babi róg' i posiada irańskie korzenie.
W tym miejscu możemy zastanowić, co jest czym w zwrocie 'bab ili' , a więc które słowo oznacza 'bramę' , a które 'boga'? Dla większości chrześcijan nie powinno stanowić to problemu, któż bowiem nie zna opisu męki Pańskiej"
"O godzinie dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem, mówiąc: Eli, Eli, lema sabachthani? czyli "Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?".
Możemy też sięgnąć do Wiki:
Babilon (sum. ká.dingir.raki /"brama boga"/; akad. Bāb-ilim /"brama boga"/ lub Bāb-ilāni /"brama bogów"/; gr. Βαβυλών Babylōn; bibl. בָּבֶל Bābel; arab. بابل Bābil) http://pl.wikipedia.org/wiki/Babilon
Natomiast : Dingir (sum. dingir lub bardziej poprawnie diĝir) – sumeryjskie słowo na oznaczenie boga, istoty boskiej (jego odpowiednikiem w języku akadyjskim jest słowo ilu - bóg) http://pl.wikipedia.org/wiki/Dingir
Skoro 'ili' to 'bóg' , zatem 'Bāb' to brama.
Odnotujmy, że w dziele Jana Długosza „Chronographia Regni Poloniae, 1468” - pojawia się takie oto zdanie „Baba, góra najwyższa nad rzeką Sołą rodząca obficie zioła, i wznosząca się nad miastem Żywiec. ". http://pl.wikiquote.org/wiki/Babia_G%C3%B3ra .
Mamy zatem takie określenia :
'Bāb' jako brama
→ 'Baba' jako góra,
→ 'Baba's corner' jako specyficzne określenie wierzchołka góry.
Czy to wszystkie podobieństwa?
W pracy “Potočka zijavka Fertility Rites in The Raining Cave” Boštjan Odar opisując swoje spostrzeżenia dot. jaskini Potočka zijavka używa następujacych słów "From that position the mountain Brana (brana(fem.) - harrow) on the other side of the Logarska valley dominates the centre of the cave entrance.(...) A harrow (brana - object or Brana - name) is as important a tool in agriculture as the plough. After ploughing and before sowing the fields have to be harrowed. In agricultural communities ploughing and harrowing is likened to the sexual act.”.
W poprzednim wpisie odnosząc się do nazwy 'Przełęcz Brona' uczyniłem krótkie rozważania odnośnie słowa 'brona'. Otóż słowo to odnosi się zarówno do narzędzia rolniczego, lecz również ze względu na specyficzny sposób użycia w systemie obronnym dawnych grodów , może również odnosić się do bramy.
Boštjan Odar nazwę 'Brana' wiąże z broną jako narzędziem rolniczym i jego określoną rolą i znaczeniem w kulturach rolniczych, jednak dla naszych rozważań istotne jest , że to co widzimy w pracy autora na zdjęciu nr 6 - to szczyt góry. Nie znam języka słoweńskiego, by ze 100% pewnością twierdzić, że po słoweńsku 'brana' to również brama. Poszukując próby znalezienia odpowiedzi na to pytanie, trafiłem na stronę http://www.summitpost.org/lu-ka-baba-brana/831919http://www.summitpost.org/lu-ka-baba-brana/831919, na której możemy przeczytać następujące zdanie "Most sources say that the summit with 2244 m elevation is called Lučka Baba (Brana), but I also found a source where the higher summit with 2335 m elevation was indicated as Lučka Baba.(...)And now about the name of the peak: it is called as Lučka Baba or as Lučka Brana.Lučka is an adverb of place, indicating that the peak is near the village Luče. It's an important character of the peak, because there are other peaks in Slovenia called Baba and Brana. Anyway, Baba means old women.".
Zwróćmy uwagę na dwa interesujące fragmenty:
"Lučka Baba (Brana)" i "Baba means old women".
Możemy zatem zastanowić się, czy przypadkiem Brana z pracy Boštjana Odara nie jest również Babą/Bāb/Bab ili- czyli bramą boga. To bardzo prawdopodobne, zważywszy na słowa autora: "On 22 December 2011, I climbed to the cave with the local Marko Slapnik, who took some pictures. The path was covered with 30–50 cm snow and sunshine was protruding through clouds. We arrived at the cave at 13.45 CET just a few minutes before the Sun became aligned vertically with Mount Brana. At the time of midwinter solstice the Sun is low enough to illuminate the eastern part of the cave entrance with the rock-bowl in the centre when slowly moving above the peak of Brana.". Z powyższego tekstu wyraźnie wynika, że autor przybywa do jaskini 'Potočka zijavka' dokładnie w chwili, gdy w dniu zimowego przesilenia Słońce góruje nad szczytem Brana. Trudno zatem wyobrazić sobie bardziej symboliczną chwilę, gdy Słońce w wyniku przesilenia przekracza symboliczną 'bramę' i ponownie rozpoczyna swoje panowanie.
"O godzinie dziewiątej Jezus zawołał donośnym głosem, mówiąc: Eli, Eli, lema sabachthani? czyli "Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?".
Możemy też sięgnąć do Wiki:
Babilon (sum. ká.dingir.raki /"brama boga"/; akad. Bāb-ilim /"brama boga"/ lub Bāb-ilāni /"brama bogów"/; gr. Βαβυλών Babylōn; bibl. בָּבֶל Bābel; arab. بابل Bābil) http://pl.wikipedia.org/wiki/Babilon
Natomiast : Dingir (sum. dingir lub bardziej poprawnie diĝir) – sumeryjskie słowo na oznaczenie boga, istoty boskiej (jego odpowiednikiem w języku akadyjskim jest słowo ilu - bóg) http://pl.wikipedia.org/wiki/Dingir
Skoro 'ili' to 'bóg' , zatem 'Bāb' to brama.
Odnotujmy, że w dziele Jana Długosza „Chronographia Regni Poloniae, 1468” - pojawia się takie oto zdanie „Baba, góra najwyższa nad rzeką Sołą rodząca obficie zioła, i wznosząca się nad miastem Żywiec. ". http://pl.wikiquote.org/wiki/Babia_G%C3%B3ra .
Mamy zatem takie określenia :
'Bāb' jako brama
→ 'Baba' jako góra,
→ 'Baba's corner' jako specyficzne określenie wierzchołka góry.
Czy to wszystkie podobieństwa?
W pracy “Potočka zijavka Fertility Rites in The Raining Cave” Boštjan Odar opisując swoje spostrzeżenia dot. jaskini Potočka zijavka używa następujacych słów "From that position the mountain Brana (brana(fem.) - harrow) on the other side of the Logarska valley dominates the centre of the cave entrance.(...) A harrow (brana - object or Brana - name) is as important a tool in agriculture as the plough. After ploughing and before sowing the fields have to be harrowed. In agricultural communities ploughing and harrowing is likened to the sexual act.”.
W poprzednim wpisie odnosząc się do nazwy 'Przełęcz Brona' uczyniłem krótkie rozważania odnośnie słowa 'brona'. Otóż słowo to odnosi się zarówno do narzędzia rolniczego, lecz również ze względu na specyficzny sposób użycia w systemie obronnym dawnych grodów , może również odnosić się do bramy.
Boštjan Odar nazwę 'Brana' wiąże z broną jako narzędziem rolniczym i jego określoną rolą i znaczeniem w kulturach rolniczych, jednak dla naszych rozważań istotne jest , że to co widzimy w pracy autora na zdjęciu nr 6 - to szczyt góry. Nie znam języka słoweńskiego, by ze 100% pewnością twierdzić, że po słoweńsku 'brana' to również brama. Poszukując próby znalezienia odpowiedzi na to pytanie, trafiłem na stronę http://www.summitpost.org/lu-ka-baba-brana/831919http://www.summitpost.org/lu-ka-baba-brana/831919, na której możemy przeczytać następujące zdanie "Most sources say that the summit with 2244 m elevation is called Lučka Baba (Brana), but I also found a source where the higher summit with 2335 m elevation was indicated as Lučka Baba.(...)And now about the name of the peak: it is called as Lučka Baba or as Lučka Brana.Lučka is an adverb of place, indicating that the peak is near the village Luče. It's an important character of the peak, because there are other peaks in Slovenia called Baba and Brana. Anyway, Baba means old women.".
Zwróćmy uwagę na dwa interesujące fragmenty:
"Lučka Baba (Brana)" i "Baba means old women".
Możemy zatem zastanowić się, czy przypadkiem Brana z pracy Boštjana Odara nie jest również Babą/Bāb/Bab ili- czyli bramą boga. To bardzo prawdopodobne, zważywszy na słowa autora: "On 22 December 2011, I climbed to the cave with the local Marko Slapnik, who took some pictures. The path was covered with 30–50 cm snow and sunshine was protruding through clouds. We arrived at the cave at 13.45 CET just a few minutes before the Sun became aligned vertically with Mount Brana. At the time of midwinter solstice the Sun is low enough to illuminate the eastern part of the cave entrance with the rock-bowl in the centre when slowly moving above the peak of Brana.". Z powyższego tekstu wyraźnie wynika, że autor przybywa do jaskini 'Potočka zijavka' dokładnie w chwili, gdy w dniu zimowego przesilenia Słońce góruje nad szczytem Brana. Trudno zatem wyobrazić sobie bardziej symboliczną chwilę, gdy Słońce w wyniku przesilenia przekracza symboliczną 'bramę' i ponownie rozpoczyna swoje panowanie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz