Wykład "Jaskinia jako przestrzeń sacrum na przykładzie schronu Triglavca w Słowenii""

Serdecznie zapraszam na wykład "Jaskinia jako przestrzeń sacrum na przykładzie schronu Triglavca w Słowenii" 

Dzięki życzliwości Speleoklubu Bielsko-Biała, wykład odbędzie się w dniu 05.09.2017r. o godz. 19.00 w klubie SBB w Bielsku-Białej na ul 1-Maja 45 (w piwnicy).
Bieżące informacje dot. wykładu na http://www.speleobielsko.pl/

Wyprawa do drzewa/źródła życia

Wstęp

Wakacyjne wyjazdy dostarczają czasami zupełnie nieoczekiwanych odkryć. Dwa lata temu moją uwagę przykuło wyjątkowo dekoracyjne zdobienie pułapu jadalni w pobenedyktyński klasztorze, położonym w miejscowości w Ankaran (Słowenia).

Ten szczególny sposób malowania przypomniał mi informacje z książki T. Dobrowolskiego, poświęconej kościołowi w Starym Bielsku

Niewątpliwie wzór jaki widoczny był nad moją głową ,wykonany został taką właśnie techniką. Warto przypomnieć , że Dobrowolski wyraźnie wymienia Słowenię jako region , w którym ten sposób dekorowania był niegdyś szeroko stosowany

Choć Kamnik znajdował się w pobliżu trasy, którą podróżowałem , to jednak brak czasu nie pozwalał na zweryfikowanie informacji podawanych przez Dobrowolskiego,jednak szczęśliwym trafem los sam podsunął mi to czego szukałem w miejscu , do którego podróżowałem.

1.1 Drzewo Życia

Zapewne każdy zetknął się z pojęciem "axis mundi - oś świata" . Czasami w tym kontekście zamiennie używa się pojęcia "drzewo życia". Przyglądając już na komputerze zdjęcia z  dekoracyjnym wzorem  , zauważyłem, że w tej pozornej plątaninie , dostrzec można wyraźne rozróżnienie trzech powtarzających się motywów

Jeden z nich, naniesiony na belkę stropową , wyglądał w pierwszej chwili jak zarys  kielicha z bliżej nieokreślonym motywem.

Dopiero po uważnym przyjrzeniu się dostrzegłem , że ukazano tu, w nieco w antropomorficzny sposób, zarys drzewa. Jednak najistotniejszy okazał się jeszcze inny , ukazany w nieco odmienny sposób , motyw Słońca,  wyraźnie widoczny w kwadratowych polach znajdujących się nad i pod wzorem drzewa. Górny motyw to Słońce ukazane jako jaskrawe, poprzez wypełnienie go kolorem, ze słonecznymi promieniami. Natomiast u podstawy drzewa  widniej Słońce, zaakcentowane jedynie barwnym okręgiem.  Nie trudno zatem zgadnąć , iż Słońce u góry symbolizuje porę letnią, gdy słoneczny blask jest jaskrawy i gorący , a sama gwiazda znajduje się najwyżej nad horyzontem. W przeciwieństwie do tego symbolu w dolnym polu znajduje się Słońce zimowe  , gdy słoneczny blask jest zdecydowanie słabszy, a Słońce osiąga swoje minimum wysokości nad horyzontem.

Zatem całość kompozycji , poprzez ukazanie dwóch przeciwstawnych pór roku, stanowić może symboliczne przedstawienie koncepcji kryjącej się pod postacią drzewa życia.

1.2
Wiedząc już, że wzór z belki stropowej zawiera w sobie zakodowany przekaz , zacząłem podejrzewać , że kolejny z motywów może również stanowić zaszyfrowaną wiadomość.

Również w tym przypadku posłużono się motywem dwóch Słońc, zatem przekaz wydawał się opierać na podobnym założeniu. Jednak tym razem cała kompozycja była dużo bardziej skomplikowana graficznie. Po uważniejszym przyjrzeniu się,  dostrzec można kolejny układ przeciwstawnych motywów

Pierwszy z nich , widoczny po lewej,  to wyraźnie widoczny symbol byczej głowy , zaakcentowanej przez wydatne rogi. Jeśli odnieść ten symbol do znaków zodiaku, to mielibyśmy w tym przypadku  do czynienia z czasem przejścia do pory roku wyznaczonej na koniec kwietnia i początek maja. Jednak - do pewnego momentu - zagadką pozostawał drugi z symboli , widoczny po prawej stronie. Po jakimś czasie natrafiłem na tekst The Proto - Zodiac  . Na podstawie podrozdziału "Capricornus and Taurus in the Axial Gallery" można wysnuć założenie , że przeciwstawny do byczej głowy czerwony symbol to rogi koziorożca, w ujeciu zodiakalnym symbolizujący zimowe przesilenie. 

Natomiast dodanie symbolu Słońca o średniej wielkości  (po lewej) z ciemniejszym wnętrzem, ale z wyraźnie jeszcze zaznaczonymi promieniami, które jest już wyraźnie mniejsze niż symbol Słońca letniego (po prawej) , może wskazywać na odniesienia do zjawiska równonocy

Podsumowanie

Jak zatem widać w obu przypadkach umiejętnie połączono dbałość o graficzny wygląd wzoru z precyzją  przekazu.
Z relacji uzyskanej na miejscu wiem, że wzór jest oryginalny, został jedynie odnowiony pod nadzorem konserwatora.
Jako uzupełnienie przedstawionych wiadomości polecam wzmiankowany już artykuł The Proto -Zodiak z http://www.iceageiconology.net/, a także Leto, Chimera,  Winter solstice goat from Macedon z http://oldeuropeanculture.blogspot.com/. Artykuły te ukazują , począwszy od odległej przeszłości tkwiącej gdzieś w mrokach prehistorii po czasy bardziej już nam współczesne ,jak  kosmogoniczne idee znajdowała swe odbicie w wierzeniach i towarzyszącej im sztuce.

2. Źródło życia
Wstęp
Ta historia wiąże się tematycznie z poprzednią , choćby z powodu położenia obiektu, jak również z uwagi na wyrażoną w niej wiarę o nieustannym procesie odradzania się natury. Choć tytułowe źródła życia istnieje naprawdę, jednak nie jest źródłem w takim pojęciu , jakie znamy ze szkoły. Woda tu nie wybija spod ziemi lecz spływa z góry, ale taki już jest urok krasowego krajobrazu.

Zapewne większość osób, które odwiedzają Jaskinię Škocjańską nawet nie zdaje sobie sprawy , że po przeciwległej stronie autostrady znajduje się jaskinia , a właściwe rodzaj skalnego schronu , potocznie nazwanego Jaskinią Trygławca /Trzygłowego

Każdy kto choć raz miał okazję zwiedzać kras lub jurę ten wie , że woda tu pojawia się znikąd i równie nieoczekiwanie znika pod ziemią , a krajobraz często cierpi na niedostatek wód powierzchniowych. Tym większe wrażenie robi uczucie wilgotnego chłodu jaki bije z wnętrza jaskini. Ta sama wilgoć powoduje , że zieleń nabiera tam takiego nasycenia , jakiego chyba nigdzie indziej do tej pory nie udało mi się zobaczyć.

Po dłuższym przyglądaniu się tej zieli , która niczym potok lawy spływa ku jaskini , zaczyna się mieć uczucie jakby zamiast krwi w żyłach płynął czysty chlorofil.
Choćby z tego powodu nie może dziwić , że było to niegdyś miejsce, w którym na jesień odprawiano obrzęd poświęconego płodności natury.Wygląda to bowiem tak, jakby z tego właśnie miejsca życie wydobywało się na powierzchnię

Zapewne nie bez znaczenia był też również fakt, iż wewnątrz jaskini znajduje się osobliwa forma naciekowa, składająca się z części górnej zwanej "Kapnikiem" oraz dolnej zwanej "Kapnicą"

Sam obrzęd odbywał się przy wrześniowej pełni księżyca i polegał , przy zachowaniu rytuału , na umieszczeniu w znajdującym się na wierzchołku Kapnicy zagłębieniu (wypełnionym wodą skapującą z Kapnika) ziaren zbóż, które po skiełkowaniu sadzono następnie na zagonach pól.

Miało to zapewnić urodzaj przyszłorocznych zbiorów. Umieszczeniu ziaren w zagłębieniu towarzyszyło wypowiadanie słów "O, Deva, daj da dobro bi rodila, da Mora jim ne bi nič slabega storila!" , co w wolnym tłumaczeniu oznacza "O Devo  daj by dobrze rodziło, by Mora złego nic mu nie uczyniła". Choć Deva i Mora mogą brzmieć dla nas nieco "egzotycznie" , to jednak również w naszej ludycznej mitologii występują ich odpowiedniki , to Dziewanna i Marzanna.

Całość obrzędu oraz opisuje Boris Čok w swojej książce "V siju mesečine. Ustno izročilo Lokve, Prelož in bližnje okolice". W książce na str.24 znajduje również niezwykle sugestywny obraz autorstwa Bojana Čibej, przedstawiający personifkację Kapnika i Kapnicy.

Mylić się może ten,  kto sądzi, iż nazwa jaskini bierze się wyłącznie tylko z powodu trzech form skalnych znajdujących się u góry skalnej ściany , u podnóża której znajduje się sama jaskinią.

Tak naprawdę jaskinia swą nazwę zawdzięcza trzem formom naciekowym , znajdującym się wewnątrz jaskini

To są owe Triglavce (trzy głowy) , a tak opisuje to Boris Čok "To so tri kamnite “glave” (zaobljen ostanek treh nekdanjih kapnikov na stropu ) – trije bugi (bogovi) v enem bugi (bogu), tak je bil Triglav. Zato ime spodmola Triglavca.”

* spodmola
(Sl)Spodmol je plitki jami podobna odprtina v strmem bregu ali steni.
(En) A rock shelter (also known as a rockhouse, crepuscular cave, or abri) is a shallow cave-like opening at the base of a bluff or cliff.
http://www.burger.si/geo/spodmol.html

Jeśli zatem będziecie kiedyś planowali zwiedzanie Jaskini Škocjańskiej, warto zarezerwować sobie dodatkowe pół godziny , by zwiedzić również pełną tajemnic Jaskinię Triglavca.